Asbest

Asbest, jeolojik olarak çoklu lifsi kristal yapıya sahip, doğada kendiliğinden oluşan dayanıklı ve kuvvetli doğal bir mineraldir. Asbest, sahip olduğu fiziksel ve kimyasal özelliklerinin bir sonucu olarak yangına, ısıya ve sürtünmeye dayanıklıdır. Asbestin bu özelliklerinden dolayı ticaret ve endüstriyel ortamda uzun yıllar kullanılmıştır. Kullanıldığı alanlar başlıca şunlardır; İnşaat/Yapı, Gemi, Otomotiv, Tekstil ve diğer sektörlerde yaygın olarak tercih edilen bir ürün olmuştur.

Avrupa ülkelerinin çoğunda yasaklanmıştır. Avrupa Birliği’de 2005 yılından itibaren AB’ye üye ülkelerde asbest üretimi ve kullanımı yasaklanmıştır. Türkiye’de üretim ve kullanımı 31 Aralık 2010 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere yasaklanmıştır.

Bu nedenle, bu yapıların yıkımı ve tadilatı gündeme geldiğinde, faaliyete başlamadan önce asbestin bulunup bulunmadığına ilişkin gerekli analizlerin yapılması ve asbest maruziyetinin önlenmesi gerekmektedir. Doğrudan veya dolaylı olarak asbeste maruz kalma durumunda ölümcül hastalıkların ortaya çıkmasına yol açar. Yaklaşık her yıl 5000 kişi asbest yüzünden hayatını kaybediyor. Uygun koşullar sağlanmadan direkt olarak asbeste maruz kalıp ölenlerin sayısı daha da fazla. Asbestin sebep olduğu hastalıklar aşağıdaki gibidir.

Solunabilir fiberlerinin çoğu göze görünmez, çünkü boyutları 3-20 mikron boyunda ve 0.01 mikron kadar incedir ve laboratuvar ortamında incelenebilirler. Asbest lifleri küçüldükçe ve hafifledikçe havada uçuşan ve solunabilen maruziyeti yüksek olan hale gelmiş olur. Bir ortamda asbestli malzemelerin varlığından şüphe duyulduğunda, konusunda uzman bir asbest tespit uzmanı tarafından saha değerlendirmesi yapılır ve gerektiğinde numune alınıp laboratuvar ortamında incelenir. Bu tespit sonrasında varsa asbestin türü, miktarı, yeri, hasar miktarı ve insanlarla etkileşimi gibi konular göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi yapılır ve gerekirse asbest sökümüne başlanır. Asbest sökümü mutlaka İSGÜM’den eğitim almış ve sınavı başarıyla tamamlayarak sertifika almış Asbest Söküm Uzmanları nezaretinde eğitim almış sertifikalı Asbest Söküm Çalışanlarınca yapılır.

Asbest ölçüm ve numune alma işlemleri iki şekilde yapılır.

İkincisi; çalışanın kişisel maruziyetinin belirlenmesi için çalışma ortamında çalışanın solunum seviyesinden alınan hava numunesidir. Alınan numunenin analizi (sayımı) Faz Kontrast Mikroskobu (PCM), Taramalı Elektron Mikroskobu (SEM) veya Transmisyon Elektron Mikroskobu (TEM) ile yapılabilir. Analiz sonucu, çalışanın sekiz saatlik çalışma süresi boyunca maruz kaldığı lif konsantrasyonunu (lif/cm3) verecek şekilde hesaplanır. Mevzuatımıza göre, bu şekilde yapılan asbest ölçüm ve numune alma işlemleri, akredite olmuş ve İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’nce (İSGGM) yetkilendirilmiş laboratuvarca yapılır.

Birincisi; söküm, yıkım, tamir, bakım ve uzaklaştırma çalışmalarına başlamadan önce, yapılarda asbest olup olmadığı ve var ise hangi tür asbest olduğunun belirlenmesi gerekmektedir. Bunun belirlenmesi için, uzman biri tarafından, yapının asbest olduğundan şüphelenilen bölümünden katı (bulk) numune alınır. Alınan numune içerisinde asbest olup olmadığı, var ise hangi tür asbest olduğunu saptamak amacıyla analiz yapılır. Bu şekilde alınan numunelerin analizi, Polarize Işık Mikroskobu (PLM), Taramalı Elektron Mikroskobu (SEM), Transmisyon Elektron Mikroskobu (TEM) veya Fourier Transform Infrared Spektroskopisi (FTIR) ile yapılabilir. Analiz sonucunda numunede asbest bulunması durumunda, sökümü yapılacak asbestin türü ve miktarına ait bilgiler, iş planı ile birlikte, işe başlamadan önce işyerinin bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne yapması gereken bildirimde bulunmalıdır.

Asbestli atıkların, Çevre ve Şehircilik Bakanlığından lisanslı atık taşıma firması ile ve yetkili atık bertaraf kuruluşu ile sözleşme imzalanarak mevzuata uygun şekilde taşınması ve bertarafı gerçekleştirilmelidir. Asbestli atıkların tehlikeli atık sınıfına girdiği unutulmamalıdır.